Gockowo - Generalska Rezydencja

 

Gockowo ( Gotzkau, Gotzkow,Gockowy Niemieckie i kasz. Gòckòwo ) to wieś w powiecie człuchowskim w gminie Rzeczenica wchodząca w skład sołectwa Breńsk. Przed 1945 przynależała do Gemeinde Richenwalde ( gmina Zalesie ) . Nazwą Gotzkau określano także pobliskie leśnictwo Forsthaus Gotzkau ( Gockówko ). Dziś Leśnictwo Gockowo należy do Nadleśnictwa Czarne. Wieś do 1938 należała do prowincji granicznej Poznań-Prusy Zachodnie, a wraz z jej rozwiązaniem w 1938 roku znalazła się w prowincji Pomorze. Był to rejon podległy sądowi okręgowemu w Czarnem i sądowi pracy w Człuchowie. Urząd stanu cywilnego od 1874 działał w Zalesiu. Pierwsze zapiski o wsi pochodzą z 1367 roku, kiedy to Gockowo zostało wzmiankowane jako dobra rycerskie w dokumencie Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego Winrycha v. Kniprode. Od najdawniejszych czasów była to wieś drobnoszlachecka z folwarkiem, w której zamieszkiwało kilka rodzin chłopskich (gburskich). W 1494 majątkiem zarządzała wdowa Katarzyna Prądzyńska we wsi było wówczas 51 ha ( 3 łany ) ziemi. W 1528 król Zygmunt August odnowił przywilej lokacyjny dla Gockowa. Wśród właścicieli przewijających przez miejscowe dobra byli przedstawiciele rodzin: Born, Wedelstaedt, Wyssockich, Prądzyńskich, Gostkowskich, Manteuffel, v.Wollschlaeger, Trzebiatowskich, Beker-Gotzkowskich ( wg. www.rzeczenica.eu - „W XVIII w. właścicielami części Gockowa byli Bornowie i Manteuffel-Kiełpiński z Olszanowa. Reszta należała do Prondzyńskich, Trzebiatowskich i Wedelstadów” ). Od 1849 roku majątek przeszedł w ręce rodziny v. Münchow, ostatnim właścicielem był Joachim v. Münchow. Na terenie wsi istniał ładny kościół szachulcowy salowy, z drewnianą, wtopioną wieżą frontową. Zbudowany był ok. 1800 lecz swe korzenie datuje na II poł. XVI w. Pierwsze wzmianki o kościele we wsi pochodzą z 1617 . Od1683 był to kościół filialny gminy wyznaniowej Sierpowo ( Breitenfelde ), następnie od 1827 gminy Olszanowo (Elsenau ) i od 1874 do 1945 gminy Rzeczenica ( Stegers ). Księgi parafialne prawdopodobnie zostały zniszczone w czasie II wojny światowej, lecz kościół ocalał, jednak z biegiem następnych lat popadł w ruinę. Ostatecznie w latach 60 –tych ub. wieku został rozebrany. Katolików w 1885 r. było jedynie 5% i należeli oni do parafii w Czarnem wg innych źródeł w Rzeczenicy. W 1831 r. właścicielem całego majątku był Franciszek Albrecht Prondzynski ( Prądzyński ), on to najprawdopodobniej zapoczątkował budowę istniejącego do dziś zespołu dworsko-parkowego. Jego żona Eleonora, pochodziła z kaszubskiej rodziny Jutrzenka - Trzebiatowskich. Tu w majątku Gockowo 1 lutego 1785 r. urodził się ich syn ,przyszły dowódca choszczeńskiego garnizonu i przyszły generał Franz Theodor von Prondzinski Generał z Gockowa

Młody Prondzinski przeznaczony został do służby wojskowej i już w wieku 13 lat został kapralem. Stało się to 1 marca 1798 r. Będąc oficerem, brał udział w 1806 r. w wojnie  z Francją, walcząc w kilku potyczkach: pod Halle, Criwitz, Lychen, Lubeką. Pod Halle został ranny. Następnie 05.05,1809 r. otrzymał przydział do 2 wschodniopruskiego pułku piechoty.
W dniu 09.08.1809 r. opuścił armię i powrócił w dobra rodzinne. W kampanii 1813-1814 widziany był ponownie w wojsku. Brał udział w kilku potyczkach oraz w oblężeniu Torgau i Magdeburga. W 1813 roku był oficerem 1 zachodnio - pruskiego pułku Landwehry i adiutantem gen. mjr Ferdinanda Wilhelma von Jeannereta ( zm.1828 w wieku 64 lat, pochowany w Gorzowie Wielkopolskim ). Następnie służył w 2 westwalskim pułku piechoty Landwehry, a pół roku później, 2 stycznia 1816 r., został dowódcą kompanii w 32 pułku piechoty. 15 grudnia trafił 1825 r. do 21- go pułku piechoty ( późniejszy
4. Pommersches Infanterie-Regiment Nr. 21.) Z pułkiem tym związał się do 1843 roku.

W historii pruskiego 21 pułku piechoty wspomniano, że „ Był dzielnym żołnierzem i energicznym dowódcą, o żywym temperamencie, który mówił z wyraźnym polskim akcentem”. W 1826 roku przejął dowodzenie garnizonem Choszczno. Będąc dowódcą batalionu fizylierów 21 pp, brał udział 11.06.1827 r. w ćwiczeniach w Stargardzie. Szczególnie pechowe dla niego musiały być manewry pod Myśliborzem w 1832 r., kiedy to najprawdopodobniej część żołnierzy batalionu uległa zakażeniu ospą. Choroba ta przywleczona została do Choszczna i pochłonęła wiele istnień ludzkich, zarówno żołnierzy jak i cywili. Rok później fizylier Jahnke zastrzelił choszczeńskiego kupca. Pół roku po tym fakcie, w czerwcu 1833 r., batalion fizylierów opuścił Choszczno i razem z dowódcą przeniósł się do Kołobrzegu.
W latach 1838 -1843 Prondzinski był dowódcą 21 pułku piechoty i jednocześnie do 1842 r. dyrektorem szkoły dywizyjnej 4 Dywizji Piechoty. Pułk w tym czasie stacjonował : 1 batalion w Stargardzie, 2 batalion w Pyrzycach i batalion fizylierów w Kołobrzegu. 22 marca 1843 r. został dowódcą 1 Brygady Piechoty. W roku 1845 wybrano go posłem do sejmu pruskiego. Reprezentował powiat Złotów i Człuchów. Będąc komendantem Królewca w 1847 r., został posłem do Landtagu w Berlinie. W 1848 r. przeszedł na emeryturę w stopniu generała porucznika. Osiadł w rodzinnym majątku Gockowo i w tej miejscowości 13 czerwca 1852 roku zmarł. Odznaczony był Orderem Czerwonego Orła 2.kl.z liśćmi dębowymi i 3. klasy. ze wstęgą. Podczas kilkudziesięcioletniej kariery wojskowej awansował kolejno: 1798 r. – kapral, 1799 r. –chorąży,1804 r. – podporucznik,1809r. – porucznik, 1815 r.– kapitan, 1820 r.– major, 1837 r.– podpułkownik, 1839 r. – pułkownik, 1845 r. – generał major, 1848 r.– generał porucznik.
Ciekawostką jest to, że innym dowódcą 21 pp. o nazwisku Prondzinski był w latach 1857-1860 Konrad Wilhelm Ferdinand von Prondzinski, który doszedł w służbie wojskowej do stopnia generała piechoty. Posiadał order Pour le Mérite nadany mu za wykazane męstwo na polu bitwy. Mimo wspólnego nazwiska, prawdopodobnie obaj Prondzinscy nie byli spokrewnieni.

Generał Franz Theodor von Prondzinski był dwukrotnie żonaty, 32 lipca 1812 poślubił

Dorotę Karolinę Schmidt (1790-1840) córkę właściciela dóbr w Przechlewie, miał z nią zmarłą w dzieciństwie córkę Adolfinę, syna Alberta ur. w Przechlewie w 1815 oraz urodzone 21.08.1921 w Erfurcie bliźniaczki Eleonorę Klementynę i Katarzynę Marię. Cztery lata po śmierci pierwszej żony ożenił się w dniu 04.06.1844 z pochodzącą z Nakielna k Wałcza wdową Ageliką Henriettą Karoliną zd von Falkenheym (1809 – 1886) miał z nią córkę Idę Teresę Klarę Zofię ur. 16.06.1845 w Królewcu. Jej matka tak jak ojciec zmarła w Gockowie, było to 20.11.1886.

Małżonkowie Prodzynscy pochowani zostali w Gockowie, gdzie spoczywają do dziś. Najprawdopodobniej to fundament ich grobowca jest nadal widoczny na starym cmentarzu.

W rękach von Münchow

Od 1849 roku majątek przeszedł w ręce rodziny v. Münchow. Był to ród szlachecki wywodzący się z Pomorza. Pierwszy o nim przekaz pochodzi z 1249 ,kiedy to wspomniany został niejaki Lippoldus Monachus z Kamienia Pom. Protoplaści rodu wymieniani byli w dokumentach pod różnymi nazwiskami : von Moncho, Monachus, Monechow, Monnichowe zu Mönchow. Wśród przedstawicieli rodu von Münchow byli wysocy urzędnicy państwowi i wojskowi w tym generałowie. Linia hrabiowska tej rodziny wymarła 26.09.1860 r. z chwilą śmierci urodzonego w 1784 mjr Karola Wilhelma hr. von Münchow pana na Mikorowie w powiecie słupskim.

Ród ten pieczętuje się niemiecką wersja herbu Mohr ( polska Mora ). Przedstawia on na srebrnej tarczy patrzące w prawo ( od obserwatora – w lewo ) profile trzech głów koloru czarnego o afrykańskich rysach ( Maura ) z czarnymi kręconymi włosami przepasanymi zawiązanymi z tyłu złotymi opaskami zakończonymi rozwianymi końcówkami. W heraldyce głowy czarnoskówrych odnoszą się do udziału w wyprawach krzyżowych, walk z Maurami lub podróży do Afryki. Labry czyli występujący po obu stronach ornament liści wyszczerbionych ( symbol rycerskiego płaszca, peleryny, chusty na hełm) są w tym herbie niebiesko – srebrne. Na srebrno z odcieniem lekko błękitnym hełmie umieszczno są zielone gałązki palmowe dwie zwrócone są w prawo trzy w lewo.

Wśród pierwszych z rodu von Münchow przebywających w majątku Gockowo był Ernst Friedrich Wilhelm von Münchow ( ur. 06.11.1799 Gruszewo zm. 10.08.1872 w m. Laska ) od dnia 19.09.1823 żonaty był z Matyldą Amelią von Hellerman ( 1800- 1890 ) ich syn Ernst Friedrich Ludwig von Münchow ur.w m. Laska 19.11.1833 poślubił najmłodszą córkę byłego właściciela majątku Idę von Prondzinski. Ślub odbył się dnia 07.10.1864 w Gockowie. Ciekawostką jest to ,że von Münchowie oprócz z Prondzinskimi weszli także w powinowactwo z rodziną von Manteuffel. Ida z d. von Prondzinski zmarła w Berlinie 09.12.1929 a jej mąż niemal 30 lat wcześniej w połowie 1890 w Królewcu.

Zespół pałacowo - parkowy

Obejmuje on pałac o powierzchni użytkowej 1 900 m2. i kubaturze 15 200 m3 oraz otaczający go liczący blisko 4,8325 ha park z drzewostanem w którym występuje m.in. buk, grab, jesion ,klon, lipa, wiąz ,olsza.

Pałac jest murowany z cegły ceramicznej, trzypiętrowy. Stoi na fundamentach ceglano-kamiennych i posiada obszerną piwnicę. Zapleczem gospodarczym pałacu był zespół folwarczny wybudowany na przełomie XIX/XX wieku. W jego skład wchodziły m.in. kuźnia, chlewnia, warchlarnia, obora, magazyn, garaże oraz kurnik z gołębnikiem. We wsi znajdował się browar.

Powojenne dzieje tego obiektu są charakterystyczne dla wielu mu podobnych na terenie Pomorza do września 1992 roku był on własnością PGR w Wyczechach. Znajdowały się w nim biura PGR, świetlica i mieszkania. Po likwidacji PGR zarząd nad tą nieruchomością przejęła Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa. W pałacu mieszkały rodziny byłych pracowników PGR, była też kaplica. Ostatni mieszkaniec opuścił go dopiero w 2009 roku. Od tego czasu stoi pusty, natomiast od 12 lat nikt nie przystąpił do przetargu by go kupić. Tylko doskonały obserwator zauważy ,że będący w dobrej kondycji herb rodu v. Münchow ma nie tak przedstawione palmy.

                                                                                                                                                  Andrzej Szutowicz Grażyna Borysewicz 

Zdjęcia Archiwalne 2007r.

Źródła

http://www.rzeczenica.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=127%3Asoectwo-bresk&Itemid=96

http://de.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCnchow_(Adelsgeschlecht)

http://gotzkau.richenwalde.kreis-schlochau.de/

Johann Friedrich von Wedelstedt a.d.H. Reichenwalde Gotzkau (c.1711 - 1792)

http://freepages.genealogy.rootsweb.ancestry.com/~pommerninterestgroup/G/Gotzkau/index.html

http://www.schlochau.de/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=41&Itemid=52

http://gotzkau.richenwalde.kreis-schlochau.de/

http://www.glischinski.de/roots/Dabinnus.html

http://home.foni.net/~adelsforschung2/preuss.htm

http://www.polskiezabytki.pl/m/obiekt/4779/

http://www.rzeczenica.eu/index.php/kompleks-dworsko-palacowy-w-gockowie

http://www.zabytki-nieruchomosci.com/1,more,721-palac_gockowo_gmina_rzeczenica_woj_pomorskie.html
Marek Dzięcielski „Pomorskie sylwetki” „ str.147 – 149 Wyd. Adam Marszałek. Toruń 2002 r.

www. kolberg- koerlin.de „ 4 Pommersches Infanterie Regiment Nr 21”

http://wiki-de.genealogy.net/IR_21

Rys. http://wiki-de.genealogy.net/IR_21

http://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Plaque_van_de_Orde_van_de_Rode_Adelaar.jpg