WIZYTA

W Dzień Sapera 16 kwietnia 2024 r. Czarne odwiedzili Francuzi członkowie stowarzyszenia Histoire et Mémoire de la Captivité 1939 – 1945 ( Historia i Pamięć o Niewoli 1939 – 1945 ) z jej prezesem Etienne Jacheet. Była to pierwsza wizyta w Czarnem organizacji francuskiej mającej za cel pielęgnację pamięci o oficerach, podoficerach i szeregowych armii francuskiej więzionych w obozach jenieckich. Mimo trwającej kampanii wyborczej walczący o reelekcję burmistrz Czarnego Piotr Zabrocki znalazł czas i przyjął Francuzów w ratuszu gdzie zrealizowano pierwszą część wizyty, która samoczynnie przyjęła formę minikonferencji. Wystąpienia Etienne Jacheet i Pana Burmistrza Zabrockiego, Ireneusza Czerniawskiego z Czarnego , Dariusza Czerniawskiego z Bornego Sulinowa, Andrzeja Szutowicza z koła 21 saperów z Drawna , Benedytka Lipskiego z Czarnego zobrazowały ogólnie wiedzę jaką na dzień dzisiejszy oba środowiska o obozie posiadają. Wyszczególniono także osoby i instytucje dzięki którym w Czarnem pamięć o martyrologii w Stalagu II B trwa , min. Francuzów Renée Poupeau z wnuczką i ich stronę http://stalag2b.free.fr/ , oraz Lasy Państwowe, Marka Mozola, Pawła Słomiana, Jerzego Wróża , Bibliotekę Garnizonową w Czarnem . Tłumaczem była p. Gabriela Smolij z Choszczna. Po spotkaniu w ratuszu burmistrz Zabrocki oprowadził uczestników po terenach bezpośrednio związanych z dawnym Stalagiem II B gdzie w miejscach szczególnej pamięci goście z Francji zapalili znicze w barwach narodowych. Należy mieć nadzieję, że to polsko – francuskie spotkanie w Czarnem otworzy nowy rozdział w poznawaniu historii Stalagu IIB do czego może przyczynić się zawarta znajomość Etienne Jachet z Panem Burmistrzem , który ostatecznie wygrał wybory. Gratulujemy 

Francuzi w Stalagu II B Hammestein

Jeńcy francuscy zaczęli napływać do Stalagu II B na przełomie maja i czerwca 1940 r.

Stalag II B Hammerstein w 1940, 1942 i w 1944 r. w oczach Czerwonego Krzyża

Według stanu na dzień 18 października 1940 r. na ewidencji obozu było 34 000 jeńców, w tym 28 012 Francuzów. Na miejscu znajdowało się 3242, z których 1035 było zdolnych do pracy. 30 990 jeńców pracowało w komandach w rolnictwie i przemyśle.

Obóz powstał na płaskim i bardzo piaszczystym terenie, w regionie wrzosowisk i lasów sosnowych. Baraki były przestronne i dobrze oświetlone. Funkcjonowała duża nowoczesna kuchnia. W 1944 r. obsługiwało ją 20 francuskich jeńców. Była też kantyna, w której w 1942 r. można było kupić kosmetyki, artykuły papiernicze, pastę do butów, zapałki i polskie papierosy, a w 1944 r. jedną żyletkę. W obozie działały zakłady naprawcze, krawieckie i szewskie. Niezależnie od centralnej instalacji odwszawiającej baraki wyposażono w umywalki. Kąpiele odbywały się w piątki i soboty.

W 1940 r. odnotowano choroby grypopodobne i zapalenia płuc, które spowodowały 50 zgonów. Chorzy na gruźlicę byli ewakuowani do specjalnego obozu. W 1942 r. ambulatorium miało 168 łóżek wyposażonych w materace, dwa prześcieradła oraz dwa koce. Leczono tam przypadki grypy, dusznicy bolesnej, reumatyzmu, tyfusu i malarii. Ciężko chorzy przenoszeni byli do miejscowego szpitala rezerwowego. W 1944 r. stwierdzono 4 przypadki choroby przychicznej i zapalenie serca. Leczono tu Amerykanów i Brytyjczyków. Opieka medyczna w oddziałach robczych realizowana była przez miejscowych, cywilnych lekarzy.

W 1940 r. w obozie było trzech księży. Wśród jeńców przeważali katolicy. Biblioteka była słabo zaopatrzona i zasugerowano aby uzupełnić ją o literaturę relaksową.

Nad dyscypliną czuwała policja obozowa. Podczas przesłuchań kilkakrotnie dopuszczono się aktów brutalności. W lipcu 1942 r. dwudziestu pięciu jeńców, którzy próbowali uciec, zostało osadzonych w małym specjalnym baraku, oczekując na wyjazd do Rawy-Ruskiej. Niemiecki „Sonderführer” dopuszczał się aktów okrucieństwa wobec osadzonych.

W 1940 r. podano, że jeńcy pracujący na roli otrzymywali do 20,20 RM. na miesiąc, w przemyśle 2,64 RM. dziennie, a w obozie 8 RM na miesiąc. Oficjalny czas pracy wynosił 8 godzin dziennie, jeden dzień w tygodniu był wolny.

Poczta posiadała kompletną kartotekę więźniów. Karty pocztowe, listy i paczki były cenzurowane, a następnie rozdzielane dwa razy w tygodniu między 1200 oddziałów. Jeśli w adresie nie podano numeru jeńca wojennego przesyłka nie była mu dostarczana, z powodu dużej ilości oddziałów i obszaru ich rozmieszczenia – blisko 300 km miedzy skrajnymi miejscowościami. Cenzura zatrudnia 18 tłumaczy. Każdy jeniec mógł wysłać po dwie karty i dwa listy na miesiąc. Faktem jest, że paczki dostarczane pocztą były często otwierane i pozbawiane niektórych artykułów spożywczych. 

Stan Osobowy jeńców francuskich na ewidencji Stalagu II B Hammerstein.

1940 – 10.09. – 28790; 25.10. – 27496; 1941- 31.01 – 26999; 1.06.- 26237; 1.12,- 22274: 1942- 01.01- 22095; 1.06.-19664; 1.12.-20403: 1943- 01.01.-19507; 1.06.-18747; 1.12.-17873; 1944- 01.01.- 17648;1.06,- 17205; 1.12.16935: 1945 – 1.01.- 16951.

Zupełnie niezbadanym wątkiem jest obecność w Stalagu II B żołnierzy francuskich wojsk kolonialnych składających się głównie z Algierczyków, Marokańczyków, Tunezyjczyków, wspomina się także o jeńcach pochodzących z Senegalu, Sudanu, Madagaskaru i Indochin. Ze względu na klimat i niewłaściwe wyżywienie wśród Afrykańczyków panowała wysoka śmiertelność. Jako, że byli żołnierzami armii francuskiej to ich statystyczne dane wtopiły się w zestawienia dotyczące Francuzów

Mężowie zaufania

1941 r. – Richard Henri;

1942 r. – Karr Rene;

1943 r. – Marcel Pierron, z-ca legionista Dupont;

1944 r. – Marcel Pierron, z-ca Davy Jean, / asp. Monrosier

Kapelani:

1942 r. – ks. Fleuret, pastor Boison

1944 r. – ks. Belliard/ ks. Abbde Debret, pastor ks. Leduet.

Służba zdrowia

W 1940 r. ambulatorium było dobrze zorganizowane. Istniała możliwość prześwietleń. Opiekę medyczną zapewniał polski lekarz i dwóch francuskich lekarzy pomocniczych. W 1942 r. było tu dwóch lekarzy francuskich, jeden belgijski, dwóch innej narodowości oraz polski chirurg. Wśród personelu było trzech Belgów, czterech Francuzów i trzech innych narodowości. W 1944 r. lazaret posiadał gabinet badań, gabinet chirurgiczny, laboratorium, rentgen, aptekę. Na czele lazaretu stał dr Georges Billet. Podlegało mu czterech lekarzy, w tym dwóch Serbów Bosović Iivoin i Babić Stojadin oraz sześć osób z personelu. Funkcjonowało czterech dentystów: 3 Francuzów, 1 Belg. Inne nazwiska lekarzy: por. Billiet, Farmaceuta por. Lechat, dentyści por. Cousin, i por. Trabacci.

Próby zmian.

Zajmująca się z ramienia rządu Vichy sprawami jeńców wojennych Misja „Scapini” zaproponowała Niemcom wymianę jeńców wojennych na robotników przymusowych, po czym zmieniono to na zmianę statusu jeńca wojennego na status pracownika cywilnego. Zmiana ta była decyzją dobrowolną, lecz Niemcy wywierali stosowne naciski. Godzący się na zmianę statusu otrzymywali ubranie cywilne oraz względną swobodę poruszania się w ograniczonym promieniu (za zgodą pracodawcy i pod kontrolą policji). W zamian tracili ochronę prawną przynależną w ramach konwencji genewskiej. Mimo to uważali się za jeńców wojennych, a w rzeczywistości stali się robotnikami przymusowymi. Jednak gro jeńców nie zmieniło swego statusu.

Znani jeńcy z Stalagu II B

Émile Damais ( Ur. 4 marca 1906 w Paryżu, zm. 8 kwiecień 2003 r. ). Francuski , kompozytor i muzykograf, przez długi czas był profesorem historii muzyki w École Normale de Musique w Paryżu. Od 1930 do 1939 był dyrygentem chóru i organistą w kościele Saint-Joseph w Le Havre, jednocześnie prowadził orkiestrę miejską . W czasie wojny jeniec Stalagu II B .Podczas niewoli skomponował w lutym 1942 r. pieśń do słów Charlesa Péguy'a  O Nuit . Pisał w różnych czasopismach muzycznych, w tym w założonym w 1948 roku Musique et Liturgie , w którym zajmował się bardziej szczegółowo działem dyskografii. Nagrodę Blumenthala otrzymał w 1946 r., Emile Damais jest także autorem kilku dzieł, takich jak: „ Wielkie etapy myśli muzycznej ” (2 t., Paryż,Koncert na fortepian i orkiestrę ” (Pans, 1950) , Zmarł w Ivry-sur-Seine (Val-de-Marne)

René Tardi Francuski czołgista a następnie jeniec wojenny nr 16402 Stalagu II B Hammerstein .  Spopularyzowany został dzięki swojemu synowi francuskiemu rysownikowi Jacquesowi Tardi , który w opublikował  w 2012 roku i 2015 r. dwutomową opowieść - dyptyk o perypetiach ojca w czasie II wojny światowej. Są to Jacques Tardi, Moi René Tardi, prisonnier de guerre au Stalag IIB, Bruxelles, Casterman, 2012. i Jacques Tardi, Moi René Tardi, prisonnier de guerre au Stalag IIB Mon retour en France, Bruxelles, Casterman, 2015.

Louis, Jules, Eugene Renouf. Urodzony 21 listopada 1917 r. w Caen (Calvados), stracony w Caen (Calvados) 6 czerwca 1944 r.; kolejarz; członek Narodowego Frontu Niepodległości Francji.Zmobilizowany w 1939 roku, służył 43. pułku artylerii Caen, z którym brał udział w kampanii 1939-1940.  21 czerwca 1940 trafił do niewoli w Vézelise (Meurthe-et-Moselle). Po czym trafił do Stalagu II B . Jako jedyny żywiciel rodziny powrócił w sierpniu 1941 r. do Francji i podjął pracę w Caen. Działał w konspiracji , zadenuncjowany, został zatrzymany 15 maja 1944 r. W dniu lądowania w Normandii 6 czerwca 1944 r. z rozkazu szefa SD w Caen Haralda Heynza został wraz z innymi więźniami zastrzelony .Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej i Krzyżem Wojennym 1939-1945 oraz tytułem Interne Résistant (DIR) w lutym 1955 r. otrzymał awans na porucznika. Jego imieniem nazwano ulicę w Caen.,

Mayer Bigielman, żołnierz legii cudzoziemskiej , był pochodzącym z Polski Żydem. W wojnie z Niemcami wykazał się odwagą. Po wzięciu do niewoli trafił do Stalagu II B Hammerstein, po czym pracował w komando niedaleko Szczecinka . Dzięki postawie kolegów nigdy nie został zidentyfikowany jako Żyd. Z żoną Faigą miał dwóch synów Henryka i Alberta. Henryk ur.1938 r. został ukryty natomiast Albert z matką zostali zatrzymani 4 lutego 1944 r. Po kilku miesiącach pobytu  w Drancy zostali 2 maja 1944 r. wywiezieni do Bergen Belsen. W kwietniu 1945 r. obóz ewakuowano 3 konwojami do Theresienstadt

Gustaw Arthur Dassonville (14 listopada 1913 - 24 stycznia 1998 ) po wojnie urzędnik ministerstwa oświaty , saper rezerwy. kartofil, publicysta. - Wydawca i redaktor naczelny „Brulôt”. Wzięty do niewoli w Wogezach w czerwcu 1940 r. Poprzez Baccarat, Sarrebourg, trafił do Stalagu II B . W sierpniu 1940 pracował w komando obozowym na wsi skąd uciekł zimą 1942. Swoje przeżycia opisał w wydanej 1945 r. pracy L'Epreuve inhumaine.

René Millet ( 1910 – 1978) Komandor Legii Honorowej i Croix de Guerre , dyplomata francuski. W latach 1932-1933 służył w Marynarce Wojennej. W grudniu 1939 wstąpił do armii jako aspirant piechoty. Wzięty do niewoli został w czerwcu 1940, przebywał w Oflagu II B, a następnie w Stalagu II B, gdyż aspirantów ( podchorążych) Niemcy nie uznawali za oficerów. W lutym 1941 r. wraz z 3 jeńców uciekł w kierunku Litwy. Został zatrzymany na granicy przez Rosjan i internowany w Kownie, a następnie na południe od Moskwy. 30 sierpnia 1941 wypłynał do Anglii gdzie przez Archangielsk i Spitsbergen dotarł 9 września 1941 roku. Służył w Marynarce Wojennej i w piechocie morskiej jako chorąży 1 klasy. Brał udział w kampaniach w Libii , Tunezji, Włoszech i w Francji. Wojnę zakończył jako porucznik i przeszedł do dyplomacji Był sekretarzem ambasady w Ankarze od 1945 do 1946, a następnie konsulem francuskim w Johannesburgu od 1947 do 1949. Był kolejno ambasadorem Francji w Fort-Lamy (Czad) od 1962 do 1963, w Rangunie (Birma) w 1965, w Nairobi (Kenia) w 1969, następnie konsulem generalnym Francji w Monako od 1973 do 1975, także w Bangkoku, Manili, Dżakarcie, Hanoi, Sajgonie, Bizercie i Los Angeles.

Francuskie groby

Trudno jest określić ilu Francuzów zmarło w obozie i w komandach. Do 1950 r. działała w Polsce „Francuska misja badawcza w Polsce”, która sporządzała spisy zmarłych w niewoli Francuzów i odnajdywała ich miejsca pochówku . Posłużyło to do ekshumacji i wywiezienia doczesnych szczątków do Francji w latach 1951, 1953 i 1961. Dotyczyło to również  pochowanych Francuzów w Czarnem. Ogólnie blisko 2180 zmarłych przekazano rodzinom . Nie wszyscy wrócili do Ojczyzny. W 1948 roku Polska wydzierżawiła na 99 lat władzom francuskim działkę o powierzchni 11 500 m2. Przy ul. Powstańców Warszawskich 35 w Gdańsku , znajdują się groby 1152 osób, z których 329 nie udało się zidentyfikować. Pod numerem 946 (14) spoczywa tam jeniec z Czarnego Vincent Théodore Gardey ( 1912 – 1945 ). Zginął 29 marca 1945 r. w Wehnersdorf ( Międzybórz ). W 1967 r. Cmentarz odwiedził prezydent Francji , Charles de Gaulle.a w 1989 r. François Mitterrand

Opracował: Andrzej Szutowicz, Ireneusz Czerniawski,  Krzysztof Myszka

Wykaz źródeł i literatury:

http://ecole.nav.traditions.free.fr/pdf/2014-06-06-GardeyMontean.pdf http://stalag2b.free.fr/ Obóz jeniecki w Czarnem: Stalag II B Hammerstein / Gracjan Bojar-Fijałkowski, Andrzej Zientarski; Koszaliński Ośrodek Naukowo-Badawczy. Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Koszalinie. Koszalin 1975 Stanisław Gryniewicz „Płatek róży białej ” Muzeum Kaszubskie. Kartuzy 2006 r. Zbiorowe. Zwykły żołnierski los. Jeńcy wojenni na Pomorzu Zachodnim (1939-1945); Opole 2011